Eski Türkçede sınırlama görevini, yönelmeli adlardan sonra gelen teg ve tegi edatları üstlenmiş durumdadır . Karahanlı döneminde tegi yanında tegü ve tegin’e de rastlanır. Harezm Türkçesinde tegi’nin e’sinde daralmayla tėgi biçimine giren edat, Çağataycada kapalı ünlülü olarak ve kimi zaman genişlemiş şekilleriyle karşımıza çıkar: tėgi, dėginçe, dėgünçe, tėgin. Kıpçak Türkçesinde teg, degin/deginçe, tegi, deyin, diyin, daķınça; Eski Anadolu Türkçesinde ise dek, daķ, degi, degin şekilleri görülür. Osmanlı Türkçesinde, Eski Anadolu Türkçesindeki şekillerden degi dışındakiler kullanılmış, Türkiye Türkçesine ise dek ve değin edatları ulaşabilmiştir. Gagauz Türkçesinde ekleşmiş olarak {+dAk}, {+dAn}; Azeri Türkçesinde yine ekleşmiş olarak {+däk}, {+dän}; Horasan Türkçesinde yalnız {+dän} olarak karşımıza çıkan söz konusu çekim edatı, Kazakçada deyin, Nogaycada deyim, Kırgızcada deyin şeklinde kullanılmaktadır (bkz. Li, 2004: 470-475).
{+(y)AcA}, {+(y)AçA}: Kilis, Malatya, Balıkesir vs.
{+(y)AcAk}; {+(y)AçAk}: Ankara, Çorum, Malatya vs.
{+acāz}: Niğde
{+(y)AcAn}, {+(y)AcAnA}, {+(y)AçAn}: Afyon, Kars
{+(y)AcAr}, {+accer}: Kayseri
{+(y)AdAn} / {+(y)A tan}: Çankırı, Nevşehir, Kars…
{+adak}, {+ada¬}, {+(y)ata¬}: Çankırı, Konya …
{+A çeyin}: urfa (Ahşama çeyin…)
{+açın}, {+a çin}: Urfa, Malatya…
{+açu}: Malatya
{+A teyin}: Urfa. (Ahşamlara teyin…)
Sınırlama Zarf-fiilleri:
{-(y)AnAcA}, {-(y)AnAcAk}, {-(y)AnAçA}, {-(y)AnAçAk}: Gaziantep (Yazananca, yazanacak, görenece, görenecek)
Sen gelenece o gitti (Aksoy, 1945a: 302) Gaziantep.
Yar yolunu ölenecek beklerim (Caferoğlu, 1945: 187) Kilis.
{-(y)AnAcAn}, {-(y)AnAçAn},
{-(y)AnAçIn}
Örneklerine yalnızca Malatya ve Urfa ağızlarında rastlanmıştır:
saklarlar tâ o askerden geleneçin (Gülseren 2000: 348/69) Doğanşehir- Malatya.
[gelin] ķayınbaba yatmıyana çın otırırdı (Özçelik, 1997: 191/64) Urfa.
_____________
Yukarıdaki yazı aynı başlık altında yayınlanan makaleden alınmıştır. Makalenin tamamı için aşağıdaki kaynakçayı inceleyiniz.
Kaynakça: Faruk Yıldırım
Workshop on Turkish Dialects II Orient-Institut Istanbul,
18-19 November 2005 Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 2009: 185-221